در نگاه اول، «ژاکت» خود را به عنوان بهشتی برای توسعه‌دهندگان و طراحان وب ایرانی معرفی می‌کند؛ یک بازار پر زرق و برق که وعده دیده شدن، فروش و کسب درآمد را می‌دهد. این پلتفرم با ظاهری فریبنده، رویای استقلال مالی و شکوفایی استعداد را برای هزاران جوان خلاق ایرانی به تصویر می‌کشد. اما زیر این پوسته درخشان، یک قرارداد یک‌طرفه و استثمارگرانه پنهان شده است که توسعه‌دهنده را نه به عنوان یک “شریک تجاری”، بلکه به مثابه یک “دارایی قابل تعویض” و یک “برده دیجیتال” در نظر می‌گیرد.
قرارداد ژاکت، سندی است که با دقت مهندسی شده تا تمام قدرت را در دستان پلتفرم و تمام ریسک‌ها را بر دوش فروشنده قرار دهد. بیایید نگاهی عمیق‌تر به بندهای این قرارداد بیندازیم و ببینیم چگونه رویای توسعه‌دهندگان به کابوس تبدیل می‌شود.
اختناق مالی: وقتی حتی حق تعیین قیمت محصول خود را ندارید
شاید تکان‌دهنده‌ترین بخش این قرارداد، جایی است که فروشنده از اساسی‌ترین حق خود، یعنی قیمت‌گذاری محصولش، خلع می‌شود. طبق بند ط-۲، فروشنده تنها می‌تواند قیمتی را “پیشنهاد” دهد و این ژاکت است که قیمت نهایی را “تعیین” می‌کند. تصور کنید ماه‌ها برای تولید یک نرم‌افزار یا قالب زحمت کشیده‌اید، اما در نهایت پلتفرم تصمیم می‌گیرد که دسترنج شما چقدر می‌ارزد. این بند به تنهایی کافی است تا مفهوم شراکت را به یک شوخی تلخ تبدیل کند. ژاکت با این اهرم، کنترل کامل نبض مالی فروشنده را در دست می‌گیرد و می‌تواند برای اهداف رقابتی خود، حاشیه سود شما را به نابودی بکشاند.
اما این تازه آغاز ماجراست. در بند پ-۷، ژاکت با گستاخی اعلام می‌کند که اگر فروشنده تا ۹۰ روز درخواست تسویه حساب ندهد، می‌تواند تمام درآمد او را “مصادره” کند! این کلمه به تنهایی باید هر فرد عاقلی را به وحشت بیندازد. درآمدی که حاصل تلاش و مالکیت معنوی شماست، می‌تواند به سادگی توسط پلتفرم غصب شود.
و اگر فکر می‌کنید با ترک این اکوسیستم سمی می‌توانید پول خود را نجات دهید، سخت در اشتباهید. بند پ-۱۵ شما را تنبیه می‌کند و در صورت خاتمه همکاری، کل موجودی حساب شما را برای ۶ ماه مسدود می‌کند. این یک گروکشی آشکار است تا فروشندگان را از ترک پلتفرم منصرف کند.
دیکتاتوری پلتفرم: ثبات صفر، قدرت مطلق
قرارداد ژاکت به فروشنده هیچ تضمینی برای آینده نمی‌دهد. طبق بخش «غ» و «ظ»، ژاکت می‌تواند هر زمان که اراده کند، بدون ذکر هیچ دلیلی، قرارداد را فسخ کرده یا بندهای آن را تغییر دهد. فروشنده در این اکوسیستم، روی یخ نازکی راه می‌رود که هر لحظه ممکن است زیر پایش بشکند. هیچ امنیت شغلی و هیچ ثباتی در کار نیست.
در همین حال، طبق بند ۲۱ بخش «ی»، شما مجبور به فروش انحصاری محصول خود در ژاکت هستید و از عرضه آن در پلتفرم‌های دیگر منع می‌شوید. ژاکت شما را در یک قفس طلایی حبس می‌کند؛ قفسی که هر لحظه می‌تواند درهای خروجی آن را برای همیشه به رویتان ببندد.
شاید اوج بی‌عدالتی در بند ت-۲ نهفته باشد: اگر ژاکت تصمیم به توقف فروش محصول شما بگیرد، شما دیگر هیچ درآمدی از آن نخواهید داشت، اما همچنان موظف هستید تا ۶ ماه به مشتریان قبلی پشتیبانی ارائه دهید. این یعنی کار اجباری بدون دستمزد. شما باید به مشتریان پلتفرمی خدمت کنید که دیگر به شما اجازه کسب درآمد نمی‌دهد. آیا این تعریف یک شراکت است یا استثمار محض؟
سپر بلای ژاکت: تمام ریسک‌ها برای شما، تمام سود برای آن‌ها
ژاکت در قرارداد خود، فروشنده را به عنوان یک سپر انسانی در برابر تمام مشکلات قانونی و مالی قرار داده است. طبق بند ع-۳، اگر محصول شما متهم به کپی‌رایت شود، ژاکت بلافاصله تمام فروش‌های قبلی را از حساب شما کسر کرده و شما را با تمام عواقب قانونی تنها می‌گذارد. پلتفرم نقش قاضی و مجری را همزمان ایفا می‌کند، اما هیچ مسئولیتی در قبال صحت‌سنجی ادعاها یا دفاع از شما بر عهده نمی‌گیرد.
این بی‌انصافی در تبصره ۱ ذیل بخش «ش» به اوج خود می‌رسد. اگر محصولی به دلیل تخلف شما مرجوع شود، نه تنها سهم شما از فروش کسر می‌شود، بلکه ژاکت کمیسیون خود را نیز از حساب شما برمی‌دارد! به عبارت دیگر، شما ۱۰۰٪ مبلغ را از دست می‌دهید، در حالی که ژاکت از یک فروش ناموفق نیز سود خود را حفظ کرده است.
بیدار شوید، توسعه‌دهندگان!
قرارداد ژاکت یک زنگ خطر جدی برای جامعه توسعه‌دهندگان ایران است. این سند، یک الگوی تجاری را به نمایش می‌گذارد که در آن، استعداد و خلاقیت به ابزاری برای سودآوری یک پلتفرم قدرتمند تبدیل می‌شود، بدون آنکه حقوق و امنیت خالق آن اثر در نظر گرفته شود.
این مقاله نه برای تخریب یک کسب‌وکار، بلکه برای بیدار کردن توسعه‌دهندگانی نوشته شده که با هزاران امید وارد این بازار می‌شوند. به شما که کد می‌زنید، طراحی می‌کنید و ارزش می‌آفرینید: قراردادها را با چشمان باز بخوانید. از مشاوره حقوقی نترسید. به مدل‌های تجاری که شما را در موضع ضعف مطلق قرار می‌دهند، “نه” بگویید. زرق و برق بازار نباید شما را از زنجیرهایی که در متن‌های ریز قرارداد پنهان شده‌اند، غافل کند. زمان آن رسیده که توسعه‌دهندگان ایرانی برای حقوق خود متحد شوند و مطالباتی فراتر از یک سهم درصدی از فروش داشته باشند؛ مطالباتی برای شراکت واقعی، احترام متقابل و امنیت شغلی.
